Rất nhiều dự án hạ tầng trọng điểm bị chậm tiến độ, dù cứ mỗi lần vấn đề được đưa ra tại các cuộc họp của các thiết chế chủ chốt như Thành uỷ, Hội đồng nhân dân Thành phố, thì quyết định, nghị quyết lại được ban hành yêu cầu giải quyết dứt điểm. Nguyên nhân của sự chậm trễ hầu như không có gì khác, là mặt bằng chưa được giải phóng trọn vẹn; ở chỗ này, chỗ nọ, vẫn còn lác đác vài hộ dân chưa di dời do vẫn còn đôi co chuyện đền bù. 

Hoàn thiện hạ tầng là một trong những điều kiện cơ bản để triển khai thực hiện các kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội. Không thể có thành phố hiện đại, văn minh trên một nền hạ tầng lạc hậu, nhếch nhác. Việc hoàn thiện hạ tầng cũng mang ý nghĩa quyết định đối với việc đẩy nhanh tốc độ phát triển; ngược lại, việc chậm tiến độ xây dựng hạ tầng khiến cho các hoạt động kinh tế bị chậm trễ, do đó, làm giảm tốc độ phát triển. 

Liên quan đến việc giải phóng mặt bằng để xây dựng các công trình hạ tầng phục vụ lợi ích chung, khung pháp lý được liên tục sửa đổi theo hướng khắc phục những điểm thiếu sót, bất hợp lý cho đến nay đã đáp ứng về cơ bản các yêu cầu dung hoà những lợi ích khác biệt. Khi một dự án cải tạo hạ tầng được triển khai, đại đa số các chủ thể bị ảnh hưởng đều chấp nhận phương án đền bù và giao trả đất đúng tiến độ. Việc một số chủ thể có những đòi hỏi đặc thù và không chịu bàn giao đất chừng nào những đòi hỏi riêng chưa được thoả mãn khiến cho sự hợp tác thiện chí của số đông người dân có liên quan mất đi ý nghĩa tích cực. 

Để khắc phục tình trạng bất hợp lý đó, cần có thái độ cương quyết của nhà chức trách có thẩm quyền. Tư tưởng chủ đạo là không để một vài trường hợp có vướng mắc trong việc đền bù làm ảnh hưởng tiêu cực đến kết quả chung về tiến độ triển khai dự án. 

Trước hết, cần bảo đảm sự minh bạch và công bằng trong việc định giá tài sản trong khuôn khổ xác định số tiền đền bù. Một khi mức đền bù đã được ấn định một cách hợp lý mà chủ thể liên quan không chịu hợp tác, thì phải tiến hành thủ tục bắt buộc di dời. 

Có trường hợp việc đền bù bị chậm trễ do chủ thể yêu cầu bồi thường chưa làm rõ được tính hợp pháp của quyền sử dụng đất, quyền sở hữu đối với các tài sản gắn liền với đất. Có thể tháo gỡ vướng mắc liên quan đến việc bàn giao mặt bằng trong trường hợp này bằng cách tách biệt hai vấn đề giải phóng mặt bằng và chi trả tiền đền bù: số tiền đền bù được tính đúng và đủ, sau đó được tạm kỷ gửi trong một tài khoản phong toả; chủ thể liên quan vẫn phải bàn giao mặt bằng đúng thời hạn, đồng thời tiếp tục làm rõ tình trạng pháp lý trong mối quan hệ với quyền sử dụng đất và quyền sở hữu đối với các tài sản gắn liền với đất. Trong thời gian chờ đợi,  có thể hỗ trợ  một cách hợp lý để chủ thể có liên quan có nơi cư trú và sinh kế không bị xáo trộn.  

Ở các nước tiền tiến, nếu người được đền bù không tự nguyện giao mặt bằng, dù mức đền bù hợp lý, nói chung, nhà chức trách đã thể hiện đầy đủ sự thiện chí và công bằng, thì theo yêu cầu của tổ chức chịu trách nhiệm bồi thường, toà án sẽ ra quyết định cưỡng chế trên cơ sở xem xét chứng lý khách quan. Có thể cân nhắc về việc vận dụng kinh nghiệm này trong khuôn khổ hoàn thiện khung pháp lý về đền bù giải toả của Việt Nam. 

PGSTS Nguyễn Ngọc Điện

Hiệu trưởng tàixỉu online  

(Nguồn: Báo Công An thành phố Hồ Chí Minh, chuyên mục Chuyện đầu tuần, số ngày 13/07/2020)